بین کشورهای آسیای میانه، قرقیزستان در زمینه دموکراسی کارنامهای موفقتر از بقیه دارد. اما معضلهای اجتماعی در این کشور بیشمارند. یکی از این معضلها، تداوم پدیده «عروسدزدی» است. پژوهشگران و کنشگران برآورد میکنند که در روستاهای این کشور، یک سوم کل ازدواجها با دزدیدن عروس آغاز میشود.
در این رسم باورنکردنی که به زبان قرقیزی «آلا کاچو» نام دارد، زنان هنگامی که مشغول گذران امور مقابل خانه یا محل کارند ربوده میشوند، داخل ماشینی گذاشته میشوند، و به روستای مرد برده میشوند تا به همسری او درآیند.
مراسم اسکار امسال فرصتی است برای جلب توجه جهانیان به این رسم. فیلم کوتاهی در این مورد به نام «آلا کاچو» (بگیر و فرار کن) نامزد جایزه بهترین فیلم کوتاه اسکار شده است.
سزیم، شخصیت اصلی فیلم، از همسر تازه و ناخواستهاش میپرسد: «از میان این همه آدم، چرا مرا انتخاب کردی؟» همسر تازه میگوید: «باید چهکار میکردم؟ دنبال همکارت بودم اما نتوانستم پیدایش کنم. در خانه هم مراسم ازدواج را آماده کرده بودند. نمیتوانستم دست خالی برگردم.»
Read More
This section contains relevant reference points, placed in (Inner related node field)
مانند بسیاری از چنین رسمهایی، در این مورد نیز ظرافتهایی وجود دارد. مثلا برخی تنها این رسم را بهصورت نمادین اجرا میکنند و برخی هم با توافق دو جانبه. اما شکی نیست که همچنان تعداد بیشماری از زنان بهرغم میل خود ربوده میشوند و به همسری مردی درمیآیند که خود انتخاب نکردهاند. این رسم البته در زمان اتحاد جماهیر شوروی سرکوب شده بود، اما پس از سقوط شوروی و استقلال قرقیزستان، بیش از پیش رواج یافته است. این عمل طبق قوانین کنونی بیشکک نیز ممنوع است، اما دولت کمتر قوانین را در این زمینه اعمال میکند.
کارشناسان در ضمن میگویند بسیاری از مردان در این کشور ۶.۵ میلیونی، از این رو دست به این عمل میزنند که نمیتوانند خرج ازدواج سنتی را بدهند و در عین حال، تحت فشار شدیدند که پیش از رسیدن به سنی خاص، ازدواج کنند. برخی از زنان قرقیزستانی در پی نپذیرفتن ازدواج اجباری (که سازمان ملل آن را نقض آشکار حقوق بشر میداند) به قتل رسیدهاند.
فیلم کوتاهی که نامزد اسکار شده مستند نیست و داستانی است، اما روایت آن براساس رویدادهای واقعی تنظیم شده است.
ماریا برندل، کارگردان آلمانیـسوئیسی ۳۸ساله این فیلم، میگوید در روند انتخاب بازیگر برای فیلم، نوجوان پسر ۱۹ سالهای را دیده است که با افتخار به او گفته در کار ربودن سه زن به دوستانش کمک کرده است (این پسر انتخاب نشد و هیچ نقشی در فیلم ندارد).
به گفته این نوجوان، در یکی از این دفعات، او و دوستانش زنی را بهاشتباه میربایند، چون این زن جایی قدم میزد که زن دیگری که انتظارش را داشتند، قرار بود باشد. همین داستان الهامبخش داستان سزیم شد که حالا موضوع را به اسکار رسانده است.
خانم برندل، که در زوریخِ سوئیس زندگی میکند، در گفتوگو با شبکه انبیسی آمریکا گفت: «این فیلم لحظات واقعی، داستانهای واقعی، و چهرههای واقعی بسیاری دارد.»
به گفته کارگردان، برخی از بازیگران خود سابقه ربودهشدن داشتهاند «و میخواستند تجربه خود را به این فیلم بیاورند».
نقش شخصیت اصلی را اما آلینا توردوماماتووا بازی میکند که سابقه ربودهشدن ندارد. این نخستین فیلم او در مقام بازیگر است. این بازیگر قرقیزستانی میگوید که این رسم، قدیمها نوعی «رومئو و ژولیت» برای زوجهایی بوده که میخواستند از دست والدین خود فرار کنند، اما بعدها به رسم آدمربایی کنونی تبدیل شده است.
جاکرین شادیمانووا، استاد جامعهشناسی در دانشگاه آمریکایی آسیایی مرکزی در بیشکک، در گفتوگو با انبیسی به ریشههای ساختاری این پدیده اشاره میکند. او میگوید طبق سنتهای موجود «دختر جوان را به خانه خودت میبری و والدینت باید او را بپذیرند و سایر بستگان نیز باید این دختر جوان را بهعنوان عروس خود بپذیرند»، در نتیجه قضیه فقط اقدام یک مرد علیه یک زن نیست و در کل جامعه ریشه دارد.
این جامعهشناس میافزاید که در برخی موارد، والدین داماد دختر ربودهشده را که گاه شاید زیر ۱۸ سال هم باشد، تحت فشار میگذارند تا ازدواج را بپذیرد. گرچه در مواردی بستگان دختر برای جلوگیری از ازدواج اقدام میکنند، در موارد بسیار دیگری بیم میرود که چنین کاری به آبروی خانواده لطمه بزند.
دکتر شادیمانووا میگوید گرچه آمار رسمی موجود نیست، به نظر میرسد این رسم رو به افول باشد، چرا که کارزارهای عمومی متعددی علیه آن در جریان است و آگاهیبخشی در این زمینه هم بین جوانها بیشتر شده است، و مجازاتهای قانونی هم افزایش یافته است.
سازمان ملل متحد نیز به این پدیده و پدیده کودکهمسری در قرقیزستان توجه نشان داده است. این نهاد بینالمللی از اولین مرکز بحران کشور در این زمینه که ۲۵ سال پیش بنیان نهاده شد، حمایت میکند. جالب است که این مرکز، «سزیم» نام دارد که در زبان قرقیزی به معنای «اعتماد» است. در این ربع قرن، بیش از ۴۵ هزار زن با خط تلفن کمک فوری آن تماس گرفتهاند و حدود ۳۵ هزار نفر از کمکهای حقوقی و روانشناسانه آن بهره بردهاند. مشکل کودکهمسری نیز در قرقیزستان وجود دارد و طبق آمار رسمی دولت، سالیانه ۷ تا ۹ هزار دختر در سنین بسیار پایین ازدواج میکنند و ۵۰۰ دختر در سنین ۱۳ تا ۱۷ ساله وضع حمل میکنند.